Samenwonen: nuttig om te weten

Om feitelijk samen te wonen moet je geen formaliteiten vervullen. Je moet alleen de dienst Burgerzaken op de hoogte brengen van je adreswijziging. Verder heb je geen rechten of verplichtingen ten opzichte van elkaar.

Dit betekent wel dat je extra stappen zal moeten zetten om één en ander beter te regelen:

• Krijg je een kind, dan zal de vader of de meemoeder het kind moeten erkennen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand om de afstammingsband vast te stellen.
•  Wil je financiële afspraken maken over wie wat betaalt in het huishouden met welke middelen of wie welke bezittingen heeft, dan kan dat in de vorm van een samenlevingscontract. Dit contract kan, maar moet niet, bij de notaris opgemaakt worden.
• Wil je je partner ook na je overlijden beschermen, dan moet je hiervoor een testament opmaken. Maar pas op, als feitelijk samenwonende partner kan je maar van de lagere successietarieven(*) genieten nadat je één jaar hebt samengewoond. Om van de vrijstelling van erfbelasting op de gezinswoning(*) te kunnen genieten, moet je 3 jaar hebben samengewoond.  

Wil je iets meer bescherming zonder al te veel formaliteiten en verplichtingen, dan kan je een wettelijke samenwoning aangaan. Wettelijk samenwonende partners genieten meer bescherming dan feitelijk samenwonenden, maar nog altijd minder dan gehuwden. 

Rechten en verplichtingen

Wettelijk samenwonende partners zijn alleen verplicht om naar evenredigheid van hun financiële mogelijkheden bij te dragen in de kosten van het samenwonen. Dit betekent dat de partner die meer verdient, meer zal moeten bijdragen. En dit niet alleen in de kosten van het eten, drinken, elektriciteit, huur, kleren,… maar ook in die van het onderhoud, opvoeding en opleiding van de kinderen die in het gezin wonen ongeacht of het om gemeenschappelijke kinderen gaat.

 In tegenstelling tot het huwelijk hoeven partners mekaar géén hulp en bijstand te bieden. Dit heeft onder meer tot gevolg dat je geen recht hebt op alimentatie(*) als er een einde komt aan de relatie. Wil je wél recht krijgen op alimentatie, dan kan je dit - eventueel samen met andere (financiële) afspraken - contractueel vastleggen in een samenlevingscontract bij de notaris.

Jouw vermogen en dat van je wettelijk samenwonende partner blijven apart. Inkomsten worden in principe niet gedeeld. Schulden daarentegen die werden aangegaan voor het huishouden of opvoeden van de kinderen, worden wel gedeeld. Dit wil zeggen dat ook jij zal kunnen aangesproken worden om de schuld te vereffenen die je partner maakte zelfs buiten jouw medeweten om. Enkel wanneer je partner schulden heeft gemaakt die buitensporig zijn naargelang de bestaansmiddelen van het gezin zal je eigen vermogen buiten schot blijven.

💡 Wil je iets gezamenlijk aankopen gebruik dan de gemeenschappelijke rekening en laat de factuur op beide namen zetten. Wettelijk samenwonende partners worden immers geacht elk voor de helft eigenaar te zijn van goederen die aangekocht worden tijdens de wettelijke samenwoning. Wil je daarentegen iets aankopen dat van jou alleen is, gebruik dan je eigen rekening en zet de factuur op jouw naam alleen. Dit zal het bewijs en de verdeling vergemakkelijken mocht er later een einde komen aan de relatie.

Krijg je een kind, dan zal de vader of de meemoeder het kind moeten erkennen voor de ambtenaar van de burgerlijke stand om de afstammingsband vast te stellen.

De gezinswoning die wordt, net zoals binnen het huwelijk, beschermd. Dit betekent dat de woning gedurende de wettelijke samenwoning niet verkocht, weggeschonken of verhuurd kan worden zonder de instemming van beide partners.

Heb je geen testament, dan voorziet de wet bovendien dat je partner na je overlijden zal kunnen blijven verder wonen in de gezinswoning. Men noemt dit het recht op vruchtgebruik(*) op de gezinswoning. Maar daar stopt het ook meteen. Alle andere goederen uit je nalatenschap zullen verdeeld worden tussen je bloedverwanten. Een wettelijke samenwonende partner hoort daar niet bij.

Wil je je partner méér nalaten dan enkel het vruchtgebruik op de gezinswoning, dan kan dit aan de hand van een testament en onder voordelige successietarieven. Weet wel dat je erfrechten als wettelijk samenwonende niet absoluut zijn, je partner kan je ook onterven! Een wettelijk samenwonende partner heeft immers geen recht op een minimum erfdeel zoals dat wel het geval is voor gehuwden.

Op vlak van personenbelasting worden wettelijk samenwonenden wel weer gelijk gesteld aan een getrouwd koppel. Zo zal de belastingsaangifte in het jaar volgend op de wettelijke samenwoning gezamenlijk moeten ingediend worden. De partners zullen een gezamenlijke aanslag ontvangen. Daarnaast kan je in aanmerking komen voor het huwelijksquotiënt als één van beide partners geen of een laag inkomen heeft, wat een daling van de verschuldigde belasting tot gevolg zal hebben.

Wat moet je doen om dit te regelen?

Door het afleggen van een schriftelijke verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand kan je een wettelijke samenwoning aangaan. Dat is gratis.

Een wettelijke samenwoning kan even makkelijk stopgezet worden als dat het werd aangegaan. Een eenvoudige verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand volstaat, en kan zelfs eenzijdig.

De wet voorziet het meeste bescherming ten aanzien van gehuwde partners, in de zin dat huwelijkspartners die niks geregeld hebben zullen kunnen terugvallen op een groter wettelijk vangnet dan feitelijk en wettelijk samenwonende partners. Daartegenover staat dat huwelijkspartners meer plichten hebben.

Rechten en verplichtingen

Echtgenoten zijn elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd. Dit gaat verder dan enkel de kosten van samenwonen waartoe wettelijk samenwonenden zijn gehouden. Hulp en bijstand betekent dat je je partner ook moet laten meegenieten van je eigen (hogere) levensstandaard. Deze verplichting blijft bovendien ook gelden na echtscheiding, in de vorm van een alimentatievergoeding.

Hoe de inkomsten en bezittingen worden verdeeld tussen de huwelijkspartners hangt af van het gekozen huwelijksvermogensstel(*).

Ben je in het huwelijksbootje gestapt zonder vooraf een regeling bij de notaris uit te werken, dan val je automatisch onder het "wettelijk stelsel". In dit stelsel heb je naast je eigen vermogen ook een gemeenschappelijk vermogen waar alle inkomsten (loon, huurgelden, intresten,…) vanaf huwelijksdatum toe behoren, net als alle goederen die aangekocht worden met die inkomsten. Wat is niet gemeenschappelijk? Goederen die je reeds in je bezit had vóór het huwelijk, net als schenkingen en erfenissen die je ontvangt tijdens het huwelijk.

Wil je niet onder dit wettelijk stelsel vallen, dan kan je bij de notaris een huwelijksstelsel op maat afsluiten aan de hand van een huwelijkscontract(*), dat rekening houdt met je individuele situatie en behoeften.

Oefent je partner bvb een zelfstandige activiteit uit dan zal je onder het "stelsel van scheiding van goederen" niet kunnen aangesproken worden voor de beroepsschulden van je partner, zoals wel het geval zou zijn bij het wettelijk stelsel. Schulden die worden aangegaan ten behoeve van het huishouden en het gezin zullen daarentegen net zoals bij wettelijke samenwoning altijd gemeenschappelijk zijn, tenzij ze buitensporig zijn.

Wat is dan zo anders aan het huwelijk? Het grote verschil tussen de verschillende samenlevingsvormen zit in de pensioenrechten…

• Heeft één van beiden een laag pensioen, dan kunnen echtgenoten in aanmerking komen voor een gezamenlijk gezinspensioen dat hoger is dan de som van beiden pensioenen afzonderlijk.
• Ben je uit de echt gescheiden, dan heb je onder bepaalde voorwaarden recht op een pensioen als "uit de echt gescheiden echtgenoot".
• Ben je weduwe of weduwnaar, dan kan je vanaf een bepaalde leeftijd een overlevingspensioen krijgen of indien je de minimumleeftijd nog niet bereikt hebt een overgangsuitkering.

….en de specifieke erfrechten tegen voordelige successietarieven.

De omvang van je erfenis zal evenwel afhangen van verschillende factoren zoals het huwelijksstelsel, het bestaan van een testament en van het feit of je al dan niet kinderen hebt. Hoe dan ook zal een bepaald minimumdeel van de erfenis (de reserve) altijd voorbehouden blijven voor de langstlevende partner (en desgevallend de kinderen).

• Zijn er kinderen, dan erft de langstlevende partner het vruchtgebruik over de ganse nalatenschap.
• Zijn er geen kinderen, dan erft de langstlevende minimaal (de waarde van) het vruchtgebruik van de gezinswoning en huisraad of het vruchtgebruik op de helft van alle goederen van de nalatenschap.

Je huwelijkspartner onterven is dus in vergelijking met wettelijke samenwonende partner onmogelijk!

Krijg je kinderen tijdens het huwelijk, dan zal het vermoeden van vaderschap spelen. Hierdoor wordt een echtgenoot automatisch geacht ook de juridische vader te zijn, met alle rechten en plichten van dien. Een erkenning bij de gemeente is niet nodig.

Wat moet je doen om dit te regelen

Het huwelijk gebeurt voor de ambtenaar van de burgerlijke stand, nadat je enkele stappen hebt doorlopen. Welke stappen je moet doorlopen, vind je op www.wevelgem.be/huwelijk.

Een huwelijk kan je beëindigen in onderlinge toestemming of op grond van onherstelbare  ontwrichting(*), in beide gevallen zal de rechter zich moeten uitspreken. 

• Successierechten (of erfbelasting) zijn belastingen die erfgenamen betalen op nalatenschappen.
• Gezinswoning is de woning waar je met je partner/gezin effectief samenwoont.  
• Alimentatie of onderhoudsuitkering is de vergoeding die moet uitgekeerd worden om te voorzien in het levensonderhoud van een ex-partner en/of kinderen.
• Vruchtgebruik is het recht om een bepaald (onroerend) goed te gebruiken. Als vruchtgebruiker mag je het goed niet verkopen, want de eigendom blijft bij de blote of naakte eigenaar. De eigenaar moet de gebruiksrechten van de vruchtgebruiker respecteren. 
• Huwelijksvermogensstelsel is het geheel van regels dat binnen een huwelijk o.a. volgende zaken vastlegt:
  • wie is eigenaar van welke bezittingen?
  • hoe worden de bezittingen binnen het huwelijk beheerd?
  • op welk vermogen kan een bepaalde schuld verhaald worden?
  • hoe worden de goederen en schulden verdeeld bij scheiding?
• Huwelijkscontract is een overeenkomst tussen echtgenoten die bij de notaris wordt afgesloten en het huwelijksvermogensstelsel vastlegt.
• Onherstelbare ontwrichting bestaat wanneer het voor de echtgenoten onmogelijk is geworden om verder samen te leven of wanneer de echtgenoten gedurende een bepaalde periode feitelijk gescheiden hebben geleefd.